zaterdag 30 mei 2009

Proximale en ultieme verklaringen

Een gedrag – of meer algemeen: een biologisch verschijnsel of eigenschap – kan men op twee manieren verklaren.

1. De ‘waardoor’-vraag: wat ging eraan gedrag vooraf, wat heeft er aanleiding toe gegeven, wat is er de directe oorzaak van?
Proximale verklaringen voor gedrag zijn o.a. de werking van de hersenen, de actie van een andere persoon, cultuur, opvoeding, ...

2. De ‘waartoe’-vraag: wat is het biologisch nut, waartoe dient deze eigenschap, hoe kan ze de overlevingskans of fitness van een organisme verhogen?
Ultieme verklaringen gaan over 'cui bono', waarvoor een eigenschap goed is of was. Ze verklaren een eigenschap door middel van de natuurlijke selectiedruk, m.a.w. hoe een levend wezen (hetzij plant of dier) door middel van deze eigenschap in staat was om te overleven en zich voort te planten. De ultieme verklaring is een evolutionaire verklaring.

Bron: Nelissen, M., De bril van Darwin, p. 97-98.

woensdag 27 mei 2009

Identiteit

“Mijn punt is dat je de vrije keuze hebt om slaaf te zijn van je identiteit of niet. Als je er slaaf van bent, ligt de weg open naar een conflict. Als je er geen slaaf van bent, ga je met elkaar praten en zoek je naar een oplossing die voor alle betrokkenen gunstig is."

Sari Nusseibeh - politiek denker en filosoof, actief betrokken bij de oplossing van het Palestijnse probleem, en rector van de al-Quds-universiteit in Jeruzalem (mei 2009)

maandag 18 mei 2009

Misverstanden over het bewustzijn

"Let’s say you pick up a rock and you throw it. And in midflight you give that rock consciousness and a rational mind. That little rock will think it has a free will and will give you a highly rational account of why it has decided to take the route it is taking."
Tom Wolfe in I am Charlotte Simmons, p. 283.

Het is niet eigenaardig dat we spontaan denken dat het bewustzijn belangrijker is dan het onbewuste. We kunnen ons immers alleen bewust zijn van ons bewustzijn, het onbewuste blijft per definitie buiten het bereik van onze gedachten en gevoelens.
Recent onderzoek heeft echter overvloedig aangetoond dat het bewustzijn helemaal niet zo belangrijk is als we denken en zeker niet belangrijker dan het onbewuste. Misverstanden over ons bewustzijn:

1. Het bewustzijn maakt ons intelligent en rationeel.
We gaan er van uit dat verstandige beslissingen zorgvuldig afgewogen en doordacht genomen (dienen te) worden. Toch wijst recent onderzoek uit dat nadenken inderdaad soms leidt tot betere beslissingen, het echter soms niet uitmaakt en soms net leidt tot veel slechtere beslissingen.


2. Het bewustzijn is typisch menselijk
Vertel dat aan een honden- of kattenliefhebber! Bepaalde diersoorten, zoals apen en dolfijnen, hebben zelfs zelfbewustzijn want herkennen zichzelf in de spiegel.
Men zou beter zeggen dat zowel ons bewustzijn als ons onbewuste uniek menselijk zijn. Mensen leren immers onbewust verschillende zaken, zoals taal, die dieren niet (kunnen) leren. Omgekeerd kan je dus ook stellen dat het dierlijke bewustzijn en onbewuste ook uniek zijn voor de betreffende diersoort.


3. Het bewustzijn is de baas in ons brein
We zijn geneigd te denken dat het bewustzijn de belangrijkste beslissingen neemt en het gedrag voortdurend stuurt. Het bewustzijn zou de kern zijn van ons psychologisch systeem. Dit is echter een illusie, niets is minder waar.
Er is geen baas in ons brein, er is niemand die aan de touwtjes trekt. Ons bewustzijn speelt slechts een rol bij een klein deel van wat wij doen. En zelfs dan holt het waarschijnlijk alleen achter de feiten aan.

Uit psychologisch en hersenonderzoek blijkt dat de beslissing tot gedrag al genomen is vooraleer wij bewust die beslissing nemen. De bewuste beslissing is dus alleen een rationalisatie van wat onbewust al beslist werd.
Het bewustzijn bemoeit zich niet of nauwelijks met de beslissingen zelf, het wordt alleen maar op de hoogte gehouden van de beslissingen nadat ze genomen zijn. Mensen nemen een beslissing of hebben een mening op basis van onbewuste redenen, en het bewustzijn creëert achteraf de illusie dat er allerlei andere redenen waren.

Het is maar goed dat het bewustzijn niet de baas is, want het zou wel een heel incompetente zijn. Het bewustzijn werkt immers serieel, het kan slechts één taak uitvoeren op hetzelfde moment. Het onbewuste daarentegen kan vele taken tegelijk uitvoeren, het werkt parallel. De verwerkingscapaciteit van het onbewuste is liefst 200.000 keer zo groot als die van het bewuste.

Het is veel realistischer om ons brein te beschouwen als een groep van min of meer afzonderlijke modules die ieder hun eigen taak hebben – een ‘society of mind’ (Minsky).


4. Het bewustzijn houdt zich bezig met belangrijke zaken, het onbewuste met onbelangrijke.
We zijn ons inderdaad bewust van belangrijke zaken, maar het onbewuste is met dezelfde belangrijke dingen bezig.
Het onbewuste regelt dingen die in feite het allerbelangrijkst zijn, namelijk de processen die noodzakelijk zijn om te overleven: ademhaling, hartslag, metabolisme, …
En het bewuste zit ook vaak maar wat te lummelen, bv. bij het dagdromen.

Naar A. Dijksterhuis, Het slimme onbewuste, p. 9-42.

Onderzoek over bewustzijn en onbewuste

zondag 17 mei 2009

Het nijvere onbewuste

“Onze geest is zo mooi uitgerust dat ze onze belangrijkste gedachten aanreikt zonder dat we weten hoe deze tot stand zijn gekomen. Alleen de resultaten worden bewust. Ons onbewuste is als een onbekend iemand die voor ons creëert en produceert, en ons uiteindelijk het rijpe fruit zo in de schoot werpt.”

Wilhelm Wundt (1832-1920), een van de grondleggers van de experimentele psychologie

~~~~~~

En A. Dijksterhuis in Het slimme onbewuste, p. 42:
"Het onbewuste doet ongeveer alles wat psychologisch van belang is, en ons bewustzijn wordt alleen geconfronteerd met het eindproduct van die onbewuste processen."

vrijdag 15 mei 2009

De illusie van de vrije wil

Mensen ervaren een bewuste wil als ze hun eigen gedachten interpreteren als de oorzaak van hun handelingen.

D. Wegner (The illusion of Conscious Will 2002)

woensdag 13 mei 2009

De hamvraag

Mochten we ooit ontdekken waarom we hier zijn, blijft nog de vraag: "Waarom worden we er uit gegooid?"

vrijdag 8 mei 2009

De Sapir-Whorf -hypothese

gaat ervan uit dat taal onze gedachten vormt. Wij hebben de neiging in de termen en verwante concepten te denken die onze taal ons biedt. Het is gemakkelijker ons iets voor te stellen als wij er een woord voor hebben; wij hebben onbewust het gevoel dat iets waar een woord voor is ook echt bestaat. Iets waar geen woord voor is lijkt op de een of andere manier inhoud te missen.
Bv. mensen die zich bij een religieuze beweging aansluiten beginnen al snel anders te praten: zij gebruiken nieuwe woorden of de oude woorden op een nieuwe manier.

TANNEN, D., Dat bedoelde ik niet. p. 194

Design by The Blogger Templates

Design by The Blogger Templates