Wat anders is, is gevaarlijk

Allemaal worden we geconfronteerd met het feit dat we niet weten wat er morgen zal gebeuren: de toekomst is onzeker en toch moeten we gewoon doorleven. Extreme onzekerheid veroorzaakt ondraaglijke spanning. Iedere samenleving beschikt over manieren om deze spanning te verlichten. Dit gebeurt via techniek, wetgeving en religie. Techniek – van de meest primitieve tot de meest geavanceerde – helpt onzekerheden te vermijden die door de natuur worden veroorzaakt. Wetten en regels proberen onzekerheden in het gedrag mensen te voorkomen. Religie helpt ons de onzekerheden te accepteren waartegen we ons niet kunnen beschermen en sommige godsdiensten bieden de uiteindelijke zekerheid van een leven na de dood.

Onzekerheid is in wezen een subjectieve ervaring, een gevoel. Gevoelens van onzekerheid zijn niet alleen eigen aan een persoon, maar worden tot op zekere hoogte gedeeld met andere leden van dezelfde samenleving. Gevoelens van onzekerheid worden overgedragen in de verschillende socialisatie-instituties.

Onzekerheidsvermijding is de mate waarin de dragers van een cultuur zich bedreigd voelen door onzekere of onbekende situaties. Dit gevoel wordt onder andere uitgedrukt in stress en in een behoefte aan voorspelbaarheid door formele en informele regels. Deze regels moeten niet zozeer risico’s uitschakelen maar wel onduidelijkheid reduceren.

Onzekerheidsvermijdende culturen lebben een hekel aan onduidelijkheid. Daarom is structuur in organisaties, instituties en relaties belangrijk die zorgt dat gebeurtenissen ondubbelzinnig en voorspelbaar worden. Dit kan leiden tot regels of tot ambtelijke gedragingen die uiteindelijk onzinnig, inconsistent of contraproductief zijn of niet eens gehoorzaamd worden (net als religieuze geboden). Soms onderneemt men zelfs riskante acties om onduidelijkheid te reduceren, bijvoorbeeld het gevecht met een potentiële vijand in plaats van af te wachten.

Gezinsactiviteiten worden goed gestructureerd en van kinderen wordt verwacht dat zij luisteren naar hun ouders en hen gehoorzamen. Docenten worden geacht deskundig te zijn en alle antwoorden te weten. Personaliteiten die zich bedienen van cryptisch academisch jargon staan in hoog aanzien, evenals personen met ronkende titels. Wie zich in Duitsland of Italië doctor kan noemen noemt is verzekerd van gezag. Franse wetenschappelijke geschriften bevatten soms zinnen van meer dan een halve pagina.

Nieuwe producten en informatie hebben in onzekerheidsvermijdende culturen een langere aanlooptijd nodig omdat klanten langer aarzelen ze te gebruiken.

In culturen met een sterke onzekerheidsvermijding vinden we meer intolerante politieke ideologieën. Xenofobie is er helemaal niet uitzonderlijk: ‘Wat anders is, is gevaarlijk.’ Kinderen leren al vroeg dat bepaalde categorieën mensen, maar ook ideeën vies zijn en taboe.

In culturen met zwakke onzekerheidsvermijding is het angstniveau relatief laag. Niet alleen bekende maar ook onbekende risico’s worden geaccepteerd (bijvoorbeeld de gevolgen van een verandering van baan en dingen doen waarvoor geen regels bestaan).

Men heeft er vaak juist een emotionele afkeer van formele regels. Regels moeten alleen worden ingesteld waar het absoluut noodzakelijk is. Veel problemen kunnen zonder regels worden opgelost. Ambiguïteit en chaos worden soms aangeprezen als voorwaarden voor creativiteit.

In landen met een zwakke onzekerheidsvermijding overheerst het gevoel dat als wetten niet werken, ze moeten worden ingetrokken of veranderd.

Studenten accepteren er een docent die zegt: ‘Ik weet het niet.’ Zij hebben waardering voor docenten die gewone taal gebruiken en voor boeken waarin moeilijke zaken eenvoudig worden uitgelegd. Er is meer intellectuele tolerantie en meningsverschillen vindt men in deze culturen juist stimulerend. Intolerante politieke ideologieën krijgen moeilijker een voet aan de grond.

Onbekende situaties, mensen en ideeën het voordeel van de twijfel. In culturen die zich in het midden tussen de twee polen bevinden wordt anders soms als ‘gek’ benoemd.


Terug naar Dimensies van cultuur