Kijk me aan terwijl je spreekt

Is het u ook al gebeurd dat praten met de partner, man of vrouw, op een woordenwisseling uitloopt, waarna jullie allebei met het onbestemde en onaangename gevoel blijven zitten niet begrepen te worden?

Je begrijpt me gewoon niet gaat over de spreek- of communicatiestijlen van mannen en vrouwen. Die spreken doorgaans op een verschillende manier, en dit leidt in het man-vrouwcontact regelmatig tot misverstanden. Deborah Tannen verklaart dit doordat beide seksen in een andere cultuur zijn opgegroeid. Jongens onder elkaar gedragen zich anders dan meisjes, en in hun spel en onderlinge omgang maken ze zich over andere dingen druk. Jongens zijn in de groep vooral gericht op het handhaven van een positie, vallen graag op en laten zich niet op de kop zitten. Hun onderlinge relaties hebben altijd een strijdaspect. Meisjes zoeken eerder naar overeenkomsten met elkaar, en naar contact. Ze hechten veel belang aan verbondenheid.

Dit heeft invloed op hoe en waarover mannen en vrouwen (met elkaar) spreken. Maar het beïnvloedt ook hoe ze zich gedragen tijdens een gesprek. En die gedragswijze blijft opvallend gelijk doorheen de ontwikkeling van jongens resp. meisjes.
Deborah Tannen: "Op elke leeftijd zitten meisjes en vrouwen dichter bij elkaar en kijken elkaar rechtstreeks aan. Op elke leeftijd zitten jongens en mannen schuin ten opzichte van elkaar - in een geval haast parallel aan elkaar - en kijken elkaar nooit recht in het gezicht. (...) De meisjes en vrouwen verankeren hun blik op elkaars gezicht en wenden af en toe hun blik af, terwijl de jongens en mannen hun blik op een ander punt in de kamer verankeren en af en toe een blik op elkaar werpen." (Je begrijpt me gewoon niet, p. 257)

Tannen heeft video-fragmenten uit sociaalpsychologisch onderzoek geanalyseerd. Maar wie de moeite neemt om mannen en vrouwen in gesprek te observeren, merkt het snel. Vrouwen houden oogcontact en kijken elkaar aan terwijl ze praten, mannen kijken langs de gesprekspartner heen of in de verte. Ook in het contact tussen een man en een vrouw valt dit op, tenzij de man amoureuze bedoelingen heeft. Een en ander valt te begrijpen vanuit de typische mannen-/vrouwencultuur.

Dit heeft wel heel belangrijke consequenties voor wie slechthorend is en afhankelijk van liplezen voor het (goed) verstaan van de gesprekspartner. Als je als slechthorende met een vrouw praat, onafhankelijk of je zelf man of vrouw bent, dan ervaar je meestal niet veel problemen, tenzij ze erg stil praat. Zij kijkt je nagenoeg altijd aan, en dus kan je makkelijk liplezen. Maar als je gesprekspartner een man is, heb je pech. Hij kijkt je bij voorkeur niet aan, en dus kan je zijn mondbeeld niet zien.

Plots ging me een licht op. De moeilijkheid om mannen te verstaan wordt doorgaans verklaard doordat hun stem lager is en minder zuiver. Dit zal zeker een rol spelen. Maar mannen zijn volgens mij ook moeilijker te volgen omdat ze je niet aankijken terwijl ze praten - tenzij ze voor een menigte oreren en je toevallig net voor hen staat of zit. Deze ervaring had ik in ieder geval al vaker als mannen mij te woord stonden in een winkel of dienstverlenend bedrijf. Mannen kijken weg van je of mompelen terwijl ze in een folder bladeren. Toen ik een nieuwe fiets wou kopen leek de fietsenhandelaar te praten voor een denkbeeldig publiek.

Deze 'ontdekking' heeft heel wat van mijn communicatieproblemen verhelderd. Wat ik - wellicht als vrouw - vanzelfsprekend verwachtte in een gesprek, bleek mijn man keer op keer niet op te brengen, alhoewel hij wist dat het zien van een mondbeeld voor mij belangrijk is. Voor mij was dat heel teleurstellend, want het leek alsof het hem onverschillig liet en hij niet de moeite wou doen. Maar hij begreep er waarschijnlijk niets van. Hij vond het vooral heel vervelend dat hij zo vaak moest herhalen, en had waarschijnlijk helemaal niet het gevoel iets verkeerd te doen.

Mannen moeten hun natuurlijke spreekstijl in het algemeen ingrijpender aanpassen aan de behoeften van een slechthorende (gespreks)partner dan vrouwen. De laatsten doen immers wat ze altijd al deden.

© Minervaria